Καρυοθραύστης: Πώς η ιστορία του κατέκτησε όλο τον κόσμο
Η ιστορία ενός μικρού κοριτσιού τα Χριστούγεννα, το παιχνίδι της, ο “Καρυοθραύστης” κι η περιπέτειά του σε ένα φανταστικό βασίλειο γεμάτο από κούκλες έγινε θρύλος. Κάθε χειμώνα πολλές και διαφορετικές εκδοχές του έργου παρουσιάζονται σ’ όλο τον κόσμο. Μόνο στην Αμερική, παρουσιάζεται μια διαφορετική εκδοχή σε κάθε πολιτεία.
Ο Καρυοθραύστης αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο των Χριστουγέννων, υποστηρίζει η Melissa Hamilton, πρώτη χορεύτρια του Βασιλικού Μπαλέτου της Αγγλίας.
Η ιστορία ξεκίνησε όταν ο διάσημος συγγραφέας και φιλόσοφος του 19ου αιώνα, E.T.A. Hoffman δημιούργησε την ιστορία “Ο Καρυοθραύστης κι ο βασιλιάς των ποντικιών” (1827). Ήταν όμως η πιο ανάλαφρη και παιδική βερσιόν που παρουσιάστηκε το 1844 από τον Γάλλο συγγραφέα Alexandre Dumas και χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τη δημιουργία του μπαλέτου σε δύο μέρη. Το α’ μέρος περιγράφει ένα χριστουγεννιάτικο πάρτι, στο οποίο η Κλάρα δέχεται ως δώρο ένα μαγικό Καρυοθραύστη από τον Dosselmeyer, το μάγο – παιχνιδοποιό νονό της. Το ίδιο βράδυ, ο Καρυοθραύστης, αφού νίκησε τον βασιλιά των ποντικιών μεταμορφώνεται σε πρίγκιπα και οδηγεί την Κλάρα στο φανταστικό βασίλειο. Στο β΄μέρος γνωρίζουν το πολύχρωμο καταφύγιο που βρίσκεται μέσα στο βασίλειο, καθώς και τη νεράiδα του δάσους.
Έπειτα από την επιτυχία της “Ωραίας Κοιμωμένης” το 1890, ανατέθηκε στον Marius Retipa η χορογραφία και στον Pyotr Ilyich Tchaikovsky η μουσική του έργου. Όταν ο Retipa αρρώστησε, το έργο συνεχίστηκε από τον βοηθό του, Lev Ivanov. O Retipa είχε δώσει στον Tchaikovsky λεπτομερείς οδηγίες σχετικά με τη μουσική που έπρεπε να συνθέσει για τους χορούς του έργου. Ήθελε η νεράιδα να ακούγεται “σαν στάλες νερού που βγαίνουν από μια πηγή”. Έτσι ο Tchaikovsky ενσωμάτωσε το γλυκό, βαρύ ήχο της τσελέστας, ένα νέο όργανο εκείνης της εποχής που ακουγόταν σαν καμπάνες. Όταν ο Καρυοθραύστης παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Αγία Πετρούπολη στις 18 Δεκεμβρίου 1892, δεν έτυχε θερμής υποδοχής από το κοινό. Παρ΄όλο που η μουσική θεωρήθηκε επιτυχημένη, το έργο δέχτηκε κριτική για την περίεργη πλοκή και τις φαινομενικά ασύνδετες σκηνές που θύμιζαν παντομίμα. Ακόμα κατακρίθηκε για το γεγονός ότι έμοιαζε με θέαμα περισσότερο παρά με μπαλέτο, καθώς επίσης και για την απουσία ρόλων από παιδιά.
Μεταγενέστερες παραγωγές προσπάθησαν να ξεπεράσουν αυτές τις κριτικές. Το 1919 ο Alexander Grovsky, ένας Ρώσος χορογράφος συνδύασε τους ρόλους της Κλάρα και της νεράιδας και δημιούργησε εκ νέου την ιστορία ενός ρομαντικού ειδυλλίου. Το 1934 ο Vasily Vainonen πήγε ακόμα παραπέρα, αποδίδοντας όλο το έργο σ’ ένα όνειρο της Κλάρα, προκειμένου να εξηγήσει τα φανταστικά γεγονότα που διαδραματίζονταν. Ακόμα και σήμερα οι διάφορες εκδοχές ποικίλλουν, όσον αφορά τα επιμέρους στοιχεία των έργων. Το πώς τελειώνει η ιστορία, ακόμα και το ίδιο το όνομα της Κλάρα, ποικίλλει από παραγωγή σε παραγωγή. O George Balanchine ανέβασε τον Καρυοθραύστη σ’ ένα υψηλότερο σκαλί με το έργο που δημιούργησε για το Μπαλέτο της Νέας Υόρκης. Αυτή η εκδοχή του μπαλέτου δεν ήταν η πρώτη που παρουσιάστηκε στην Αμερική, όμως ήταν η πιο διάσημη και η πρώτη που μεταδόθηκε από την τηλεόραση. Από το 1954 μέχρι σήμερα, αυτή η εκδοχή παρουσιάζεται κάθε χρόνο στη Νέα Υόρκη. Επίσης, αυτή η version, του Balanchine, ήταν εκείνη που αντέστρεψε τις αρχικές αρνητικές κριτικές. Στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, η παραγωγή του Καρυοθραύστη ξεπέρασε τα όριά της.
Ο Rudolv Nureyev κι ο Yuri Grigorovich χορογράφησαν παραγωγές για το Βασιλικό Μπαλέτο και το Μπολσόι τη δεκαετία του 1960. Ακόμα, ορόσημο στην ιστορία του έργου, αποτελεί η μνημειώδης παραγωγή του Peter Wright για το Βασιλικό Μπαλέτο, το 1984, η οποία παρουσιάζεται ακόμα και σήμερα, με τον Peter Wright, 91 ετών, να κάνει ακόμα και σήμερα προσθήκες και αλλαγές.
Η προβολή του έργου έχει μεγαλώσει ακόμα περισσότερο με το live streaming. Πάνω από 1000 κινηματογράφοι παρουσίασαν το έργο το 2016 σε όλο τον κόσμο. Μέρος της μεγάλης απήχησης του έργου αποτελεί το σκηνικό του: το κοινό ανταποκρίνεται στο ρομαντικό ιδεώδες ενός γιγάντιου χριστουγεννιάτικου δέντρου, χιονισμένα τοπία, ζαχαρωτά και δώρα. Αλλά εκείνο που οδήγησε στην καθολική αποδοχή του Καρυοθραύστη είναι η εύκολη προσαρμογή του σε διαφορετικές κουλτούρες. Στην κινέζικη εκδοχή του ο Καρυοθραύστης παρουσιάζει ως χαρακτήρα ένα “πτηνό θεά” αντί για τη νεράιδα του δάσους και δράκους αντί για ποντίκια. Στη νοτιοαφρικάνικη εκδοχή του, το έργο λαμβάνει χώρα στην έρημο Καλαχάρι περικλείοντας στοιχεία τοπικών χορών και τσίρκου. Πρόσφατα παρουσιάστηκε από το Μπαλέτο της Χαβάης, με τη “σκηνή του χιονιού” να διαδραματίζεται στην κορυφή του ηφαιστείου Mauna Kea της Χαβάης. To “βαλς των λουλουδιών” χορεύεται ανάμεσα από ιβίσκους, ορχιδέες και στεφάνια λουλουδιών.
Ο Septime Weber, χορογράφος του Μπαλέτου της Χαβάης, υποστηρίζει ότι η γλώσσα του Καρυοθραύστη είναι περισσότερο μεταφορική κι αυτό εξηγεί γιατί «ο Καρυοθραύστης» έχει αποδειχθεί τόσο ευέλικτος ως «ένα πλαίσιο και σκηνικό όπου μεταφέρονται τα όνειρα μιας νεαρής κοπέλας». Αλλά είναι επίσης επειδή από την αρχή, η αναπροσαρμογή ήταν μέρος της ιστορίας του Καρυοθραύστη. Η πρωτότυπη εκδοχή του έργου, έχει επιτρέψει ατελείωτες εκδοχές και προσθήκες στο πέρασμα των χρόνων, αλλά είναι επίσης και δημιουργός παράδοσης, αφού οι καλύτερες νέες ιδέες, επιβραβεύονται με το να υιοθετούνται και να αναπαράγονται ξανά και ξανά.
Ο “Καρυοθραύστης” ξεκίνησε ως ένα ρωσικό μπαλέτο που δεν πήρε καλές κριτικές. Έκτοτε, έχει τροποποιηθεί, τελειοποιηθεί και επαναπροσδιορίστηκε, καθιστώντας το “τέλειο ύφασμα” επάνω στο οποίο είναι ραμμένα τα Χριστουγεννιάτικα όνειρα..
Πηγή: economist.com
